Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση (Sensory Integration, S.I.)

Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση (Sensory Integration, S.I.)

Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση (Sensory Integration, S.I.) είναι η ικανότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ), να οργανώνει και να επεξεργάζεται τις αισθητικές πληροφορίες που μεταφέρονται στον εγκέφαλο μέσα από τα μάτια, το δέρμα, τα αυτιά, τους μύες, το στόμα, τη μύτη, τις αρθρώσεις κ.ά. και να τις χρησιμοποιεί κατάλληλα για να παραγάγει κατάλληλες προσαρμοστικές αντιδράσεις του σώματος στο περιβάλλον (Ayres, 1972 Case-Smith, 1998 Horrowitz&Rost, 2007).

Χάρη στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση μπορούμε να δράσουμε και αντιδράσουμε αποτελεσματικά σε καταστάσεις, όπως το να παίξουμε, να μάθουμε, να κάνουμε φίλους και να μείνουμε μακριά από επικίνδυνες καταστάσεις.

Για τα περισσότερα παιδιά, η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση αναπτύσσεται ομαλά μέσα από το παιχνίδι και τις ελεύθερες δραστηριότητες. Η ικανότητα του σχεδιασμού μιας κίνησης, της επεξεργασίας των αισθητηριακών μηνυμάτων, της συγκέντρωσης, της οργάνωσης και της οργανωμένης εκτέλεσης, προκύπτει αυτόματα στα παιδιά ως μια φυσική εξέλιξη της ωρίμανσης του εγκεφάλου.

Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι ένα στα τέσσερα παιδιά αντιμετωπίζει δυσκολίες στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση (Μάγκλαρη & Cool, 2000). Οι δυσκολίες αυτές είναι είτε αμιγείς, είτε σύνοδες δυσκολίες με άλλες παθήσεις (ΔΑΦ, ΔΕΠΥ, ΜΔ, κ.ά.) και επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου σε όλους τους τομείς.

Με τη μέθοδο της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, ο θεραπευτής θα οδηγήσει το παιδί μέσα από ειδικές κατευθυνόμενες δραστηριότητες που αναπτύσσουν και ρυθμίζουν τις ικανότητές του, ώστε να αντιδρά σωστά στους αισθητηριακούς ερεθισμούς, δίνοντας μια οργανωμένη και επιτυχημένη προσαρμοστική αντίδραση.

Σε ποιες αισθήσεις αναφέρεται;
Η αισθητηριακή ολοκλήρωση εστιάζεται κυρίως σε τρεις βασικές αισθήσεις, την απτική, την αιθουσαία και την ιδιοδεκτική. Η διασύνδεσή τους αρχίζει να σχηματίζεται πριν τη γέννηση και συνεχίζει να αναπτύσσεται καθώς το άτομο ωριμάζει και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Οι τρεις αισθήσεις δεν συνδέονται μόνο μεταξύ τους αλλά και με τις υπόλοιπες αισθήσεις στον εγκέφαλο. Αν και οι τρεις αυτές αισθήσεις είναι λιγότερο γνωστές από την όραση και την ακοή είναι πολύ σημαντικές στη ζωή μας. Βασικά μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε, να αποτυπώνουμε και να αντιδράμε σε διαφορετικά ερεθίσματα στο περιβάλλον μας.

Τι ξέρουμε για την Αφή;
Το απτικό σύστημα περιλαμβάνει νεύρα κάτω από την επιφάνεια του δέρματος που στέλνουν πληροφορίες στον εγκέφαλο. Αυτές οι πληροφορίες αφορούν την αφή, τον πόνο, τη θερμότητα και την πίεση. Ο ρόλος τους είναι πολύ σημαντικός για την αντίληψη του περιβάλλοντος καθώς και για τις αυτόματες αντιδράσεις επιβίωσης. Όταν ένα παιδί έχει δυσλειτουργία του απτικού συστήματος μπορεί να αποφεύγει τη σωματική επαφή, να αρνείται να φάει τροφές με συγκεκριμένη «υφή» καθώς και να φορέσει ρούχα από συγκεκριμένα υφάσματα, να παραπονιέται όταν του πλένουν τα μαλλιά ή το πρόσωπο, να αποφεύγει να λερώσει τα χέρια του (πχ. με κόλλα, άμμο, δακτυλομπογιές) και να χρησιμοποιεί μόνο τις άκρες των δακτύλων για να χειριστεί αντικείμενα αντί για ολόκληρο το χέρι. Ένα δυσλειτουργικό απτικό σύστημα μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη αντίληψη της επαφής ή του πόνου (υπερευαισθησία ή υπαισθησία) και να οδηγήσει ένα παιδί στη γενική υπερδιέγερση, τη διάσπαση της προσοχής και την υπερκινητικότητα.

Τι είναι η Απτική Αμυντικότητα;
Η απτική αμυντικότητα είναι μια κατάσταση στην οποία το άτομο είναι υπερβολικά ευαίσθητο στο απλό άγγιγμα. Θεωρητικά, όταν το απτικό σύστημα είναι ανώριμο και λειτουργεί ακατάλληλα, αφύσικα νευρικά ερεθίσματα στέλνονται στο φλοιό του εγκεφάλου και επηρεάζουν άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες. Αυτό με τη σειρά του έχει ως συνέπεια ο εγκέφαλος να δέχεται υπερβολικά ερεθίσματα και να έχει υπερδραστηριότητα, η οποία ούτε μπορεί να μειωθεί ούτε να οργανωθεί. Αυτού του τύπου η υπέρ-ευαισθητοποίηση στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει δυσκολία σε ένα άτομο να οργανώσει τη συμπεριφορά του και να συγκεντρωθεί και τελικώς μπορεί να οδηγήσει σε αρνητική συναισθηματική αντίδραση στα αγγίγματα.

Τι είναι το Αιθουσαίο Σύστημα;

Το αιθουσαίο σύστημα αναφέρεται σε δομές στο έσω αυτί (λαβύρινθος) που ανιχνεύουν την κίνηση και αλλαγές στη θέση της κεφαλής. Για παράδειγμα, το αιθουσαίο σύστημα «λέει» αν το κεφάλι μας είναι όρθιο ή σε πλάγια θέση (ακόμη και με τα μάτια μας κλειστά). Δυσλειτουργία σε αυτό το σύστημα, φαίνεται με δύο τρόπους. Κάποια παιδιά μπορεί να είναι υπερευαίσθητα στα αιθουσαία ερεθίσματα και παρουσιάζουν φοβίες σε κινητικές δραστηριότητες (πχ. κούνιες, τσουλήθρες, ράμπες, κατηφόρες ή ανηφόρες). Μπορεί επίσης να έχουν δυσκολία να σκαρφαλώσουν ή να κατέβουν σκάλες, ή να αποφεύγουν να περπατήσουν και να συρθούν σε ασταθείς επιφάνειες.  Γενικότερα αυτά τα παιδιά φαίνονται να είναι αδέξια. Στο άλλο άκρο, το παιδί μπορεί από μόνο του να αναζητά πολύ έντονες αισθητηριακές εμπειρίες όπως να στροβιλίζεται, να πηδάει ή να γυρίζει γύρω-γύρω. Το παιδί αυτό παρουσιάζει συμπτώματα υπαισθησίας του αιθουσαίου συστήματος, για αυτό προσπαθεί διαρκώς να δίνει ερεθίσματα στο αιθουσαίο σύστημα.

Τι είναι το Ιδιοδεκτικό Σύστημα;

Το ιδιοδεκτικό σύστημα αφορά τους μύες, τις αρθρώσεις και τους τένοντες που παρέχουν στο άτομο την ασυνείδητη αντίληψη της θέσης του σώματος στο χώρο. Όταν η ιδιοδεκτικότητα λειτουργεί επαρκώς η θέση του σώματος προσαρμόζεται αυτόματα σε διαφορετικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, το ιδιοδεκτικό σύστημα είναι υπεύθυνο να δώσει στο σώμα τα απαραίτητα σήματα για να καθίσουμε σωστά σε μια καρέκλα ή για να κατέβουμε από το πεζοδρόμιο. Επίσης μας επιτρέπει να χειριστούμε αντικείμενα χρησιμοποιώντας επιδέξιες κινήσεις των χεριών, όπως να γράψουμε με μολύβι, να πιάσουμε το κουτάλι για να φάμε σούπα ή να κουμπώσουμε το πουκάμισο. Τα άτομα με δυσλειτουργία του ιδιοδεκτικού συστήματος συνήθως έχουν αδεξιότητα, μια τάση να πέφτουν, έλλειψη της αντίληψης της θέσης του σώματος στο χώρο ή περίεργη στάση του σώματος. Επίσης, έρπουν ελάχιστα όταν είναι μικρά, έχουν δυσκολία να χειριστούν μικρά αντικείμενα και τρώνε απρόσεχτα.

Τι είναι η πράξη ή κινητικός σχεδιασμός;
Πρόκειται για την ικανότητα να σχεδιάζουμε και να εκτελούμε διαφορετικές κινήσεις. Αυτό το σύστημα για να λειτουργήσει σωστά χρειάζεται να δέχεται ακριβείς πληροφορίες από τις αισθήσεις και στη συνέχεια να οργανώνει και να αποκωδικοποιεί αυτές τις πληροφορίες επαρκώς και αποτελεσματικά. Γενικά, δυσλειτουργία στα συστήματα που αναλύσαμε παρουσιάζεται με διάφορες μορφές. Το παιδί μπορεί να αντιδρά υπερβολικά ή ελάχιστα στις αισθητηριακές πληροφορίες. Το επίπεδο δραστηριότητάς του πιθανόν να είναι ασυνήθιστα υψηλό ή χαμηλό, το παιδί δηλαδή μπορεί να είναι σε διαρκή κίνηση ή να κουράζεται πολύ εύκολα. Επίσης σε κάποια παιδιά μπορεί να υπάρχει εναλλαγή ανάμεσα σε αυτές τις δυο ακραίες καταστάσεις. Πολύ συχνά παρουσιάζονται προβλήματα στον συντονισμό της κίνησης, τόσο στις αδρές όσο και στις λεπτές κινήσεις. Μια τέτοια δυσλειτουργία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα γλωσσικές ελλείψεις και μειωμένη μαθησιακή επίδοση. Στη συμπεριφορά, το παιδί γίνεται παρορμητικό, διασπάται εύκολα η προσοχή του και παρουσιάζει γενική έλλειψη σχεδιασμού. Κάποια παιδιά επίσης μπορεί να έχουν δυσκολία να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις και να αντιδρούν με θυμό, επιθετικότητα ή απόσυρση. Οι έρευνες δείχνουν ότι προβλήματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης παρουσιάζουν άτομα που ανήκουν σε διάφορες ηλικιακές ομάδες καθώς και σε ποικίλα μορφωτικά επίπεδα ή κοινωνικοοικονομικά στρώματα.

Σε ποιες ομάδες απευθύνεται;
Ομάδες που παρουσιάζουν συνήθως διαταραχή της αισθητηριακής ολοκλήρωσης είναι:

  • Βρέφη που έχουν γεννηθεί πρόωρα: Όλο και περισσότερα πρόωρα βρέφη επιβιώνουν σήμερα. Τα παιδιά αυτά έρχονται στον κόσμο έχοντας ένα υπερευαίσθητο νευρικό σύστημα και πολλαπλά παθολογικά προβλήματα. Οι γονείς πρέπει να μάθουν με ποιον τρόπο θα δώσουν στο παιδί τους τις απαραίτητες αισθητηριακές εμπειρίες, με σκοπό τη βέλτιστη ανάπτυξή του.
  • Παιδιά με αυτισμό και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές: Οι σοβαρές δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της διαταραχής. Τα παιδιά με αυτισμό αναζητούν ασυνήθιστες ποσότητες συγκεκριμένων ερεθισμάτων και είναι υπερβολικά ευαίσθητα σε άλλα ερεθίσματα. Η βελτίωση της αισθητηριακής επεξεργασίας οδηγεί τα παιδιά αυτά σε πιο αποτελεσματική κοινωνική συναλλαγή.
  • Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες: Πολλές έρευνες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες παρόλο που έχουν φυσιολογική νοημοσύνη, είναι πιθανόν να έχουν προβλήματα στην αισθητηριακή ολοκλήρωση. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει αυτή τη λειτουργία, μειώνοντας την πιθανότητα σχολικής αποτυχίας.
  • Άτομα με εγκεφαλική βλάβη: Τραύμα στον εγκέφαλο μετά από ατύχημα μπορεί να έχει αντίκτυπο στην αισθητηριακή λειτουργία. Τα άτομα αυτά χρειάζονται θεραπεία που θα τους οδηγήσει στην καλύτερη επανάκτηση των χαμένων αισθήσεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Miller-Kuhaneck, Η.,(2006), Home Activities for Children with Sensory Integration Problems,
Hatch-Rasmussen, C,(1995). Sensory Integration. www.autism.org, Mlyniec, Vicky, (2004). The little girl who hated hugs.

    Τούφας Κωνσταντίνος Κεντρο Ειδικών Θεραπειών
    Newsletter

    Εγγραφείτε στο newsletter και θα σας ενημερώνουμε με τα τελευταία νέα και τις ειδικές προσφορές μας.

    Με την εγγραφή κερδίζετε δώρο τα e-book
    “Τα όρια στα παιδιά είναι αναγκαία!”

    20 + 1 Σημεία Εγρήγορσης!”

    “Ο ύπνος των παιδιών”